آزمایش غربالگری غیر تهاجمی یا NIPT چیست؟
آزمایش NIPT که به آن cell free fetal DNA نیز می گویند، یک آزمایش غربالگری پیش از تولد برای بررسی اختلالات کروموزومی شایع (تریزومی های 21، 18 و 13) و تعیین جنسیت از هفته 10 حاملگی می باشد. هر فرد نرمال برای همه کروموزوم های خود دیپلوئید می باشد، یعنی برای هر کروموزوم، دارای دو کپی می باشد. تریزومی ها، اختلالات عددی کروموزومی هستند که فرد به جای دو کپی از کروموزوم دارای سه کپی است، وجود کروموزوم اضافی باعث بروز علائم شدید ذهنی و جسمی در فرد می شود.
بحث استفاده از DNA آزاد موجود در گردش خون مادری با منشاء جنینی از سال 1997 مطرح شده است. منشاء cffDNA از سلول های تروفوبلاست جفت بوده و به دنبال پوسته ریزی این سلول ها وارد گردش خون مارد شده و 13-3% کل DNA آزاد موجود در گردش خون را تشکیل می دهد. cffDNA در هفته 7 بارداری در خون مادر ظاهر و بلافاصله بعد از تولد نوزاد از گردش خون وی پاک می شود، طوری که دو ساعت بعد از زایمان، دیگر در خون مادر قابل تشخیص نیست.
این آزمایش برای اولین بار در ایران توسط آقای دکتر شهرام سواد (موسس و مسئول فنی آزمایشگاه ) ارائه شده و با استاندارد CE IVD (استاندارد پزشکی اروپا) از خرداد 95 و با سریعترین زمان جوابدهی در این مرکز انجام می شود.
کاربردهای آزمایش NIPT
- تعیین اختلالات کروموزومی نظیر سندرم داون (تریزومی 21)، سندرم ادوارد (تریزومی 18) و سندرم پاتو (تریزومی 13).
- تعیین جنسیت در مواردی که احتمال وراثت اختلالات ژنتیکی وابسته به کروموزوم جنسی X وجود دارد که سردسته این اختلالات عبارتند از: سندرم X شکننده، دیستروفی عضلانی دوشن، هموفیلی و هایپرپلازی مادرزادی آدرنال.
چه کسانی کاندید انجام آزمایش NIPT می باشند؟
طبق توصیه مشترک انجمن متخصصین زنان و زایمان و انجمن طب مادر و جنین در سال 2015 و انجمن بین المللی غربالگری دوران بارداری در سال 2014 این آزمایش را می توان به گروه های ذیل پیشنهاد نمود:
- زنان 35 سال یا بالاتر
- وجود یک نتیجه آزمایش غربالگری مثبت (مانند آزمایش های غربالگری سه ماهه اول، دوم، ترکیبی (Integrated) و متوالی (Sequential)
- وجود یافته ای در سونوگرافی که نشان دهنده افزایش ریسک اختلالات کروموزومی است.
- وجود سابقه قبلی جنین و یا فرزند مبتلا به تریزومی های شایع
- والدین حامل جابجایی رابرتسونی که سبب افزایش ریسک تریزومی 13 و 21 در جنین می شود
- وجود سابقه خانوادگی ابتلا به تریزومی 21، 18 و 13
- عدم انجام آزمایشات روتین غربالگری تا 22 هفتگی به هر دلیل و یا وجود یک یافته سونوگرافیک غیر طبیعی از هفته 22 به بعد.
البته بر اساس یافته ها و تجربیات آزمایشگاه پارس ژنوم بهترین گروه برای انجام این آزمایش گروه های با خطر بینابینی در پروتکل های غربالگری سه ماهه اول و دوم می باشند. در گروه های پرخطر هم در موارد ذیل می توان بعنوان یک پیش تست قبل از انجام آزمایشات تشخیصی از این آزمایش استفاده نمود:
- زنانیکه ترس زیادی از نمونه گیری آزمایشات تشخیصی مثل آمنیوسنتز و یا CVS دارند
- زنانیکه زیر بار ریسک سقط آزمایشات آمنیوسنتز و CVS نمی روند
- زنانیکه سابقه سقط مکرر دارند (سه یا بیشتر از سه سقط زیر 20 هفتگی و یا وزن جنین زیر 500 گرم)
- زنانیکه سابقه پارگی کیسه آب دارند
- زنانیکه دارای جنین طلایی (جنینی که بعد از چندین سال ناباروری، والدین با سن بالا و یا حاصل از حاملگی IVF تشکیل شده است) هستند
نمونه مورد نیاز :
آمادگی لازم پیش از انجام آزمایش:
مدت زمان جوابدهی:
نمونه مورد نیاز :
10 میلی لیتر خون از مادر که در ضد انعقاد حاوی EDTA گرفته می شود.
شرایط انجام آزمایش:
حداقل سن بارداری 10 هفته
بارداری تک قلویی یا دو قلویی
بارداری ناشی از IVF و یا رحم اجاره ای
کشت سلولی در آمنیوسنتز به هر دلیلی موفقیت آمیز نمی باشد (نمونه آلوده به خون مادر باشد و یا سن بارداری بیشتر از بیست هفته باشد)
توجه: در زنان باردار مبتلا به کانسر و یا زنان دارای سابقه دریافت خون طی 12 ماه گذشته دارند، انجام این آزمایش توصیه نمی شود.
آمادگی لازم پیش از انجام آزمایش:
آزمایش خون نیاز به ناشتا بودن و آمادگی خاصی ندارد.
مدت زمان جوابدهی:
جواب این آزمایش معمولا حدود 10 روزکاری بعد از نمونه گیری آماده می شود.
نتایج این آزمایش چگونه تفسیر می شوند؟
نتایج به سه صورت کم خطر، پر خطر و بدون نتیجه گزارش می شود:
کم خطر: نشانه آن است که به احتمال بیش از 99 درصد جنین از نظر اختلالات کروموزومی (تریزومی های 21، 13 و 18) در محدوده کم خطر می باشد.
پر خطر: نشانه آن است که به احتمال بیش از 99 درصد جنین از نظر اختلالات کروموزومی (تریزومی های 21، 13 و 18) در محدوده پر خطر بوده و برای تایید جواب باید یک آزمایش تشخیصی تهاجمی نظیر آمنیوسنتز را انجام داد.
بدون نتیجه: در موارد خیلی نادر، بدلیل ناکافی بودن میزان cffDNA در خون مادر (ناشی از وزن بالای مادر و یا سن پایین جنین) آزمایش جواب نداده و نیاز به نمونه گیری مجدد داریم.
مزایای آزمایش NIPT نسبت به سایر آزمایشات غربالگری چیست؟
- مثبت کاذب کمتر: احتمال مثبت کاذب این آزمایش زیر یک درصد برای تریزومی های 21، 18 و 13 است.
- قدرت تشخیص بالاتر: بدلیل تفکیک DNA آزاد موجود در گردش خون مادری با منشاء جنینی (cffDNA) از DNA آزاد با منشاء مادری (cfmDNA) که در این روش انجام می گیرد، قدرت تشخیص به بالای 99 درصد برای اختلالات کروموزوم های 21، 18 و 13 می رسد.
- صحت بالای تعیین جنسیت: قدرت تشخیص جنسیت در این روش بالای 97% است که در مقایسه با بسیاری از آزمایشات مشابه خود، بالاتر است.
- عدم وجود احتمال سقط جنین: برخلاف روش های تشخیصی تهاجمی، بدلیل آنکه این آزمایش فقط بر روی خون مادر انجام می شود، ریسکی برای ایجاد سقط جنین ندارد.
- عدم تاثیر پذیری از بارداری های قبلی: از آنجائیکه نیمه عمر cffDNA کمتر از 2 ساعت است، بنابراین بارداری های قبلی اختلالی در نتیجه آزمایش ایجاد نمی کند.
- تشخیص زودهنگام: این آزمایش از هفته 10 بارداری قابل انجام است.
- جوابدهی سریع: جواب بین 7 تا 10 روز کاری بعد از نمونه گیری آماده می شود.
- بهترین پروتوکل غربالگری بعد از هفته 22 بارداری
در انتها یادآور می شود که این آزمایش فقط یک آزمایش غربالگری با قدرت تشخیصی بالا بوده و هیچگاه نمی تواند جایگزینی برای آزمایشات تشخیصی شود.