کاریوتایپ مایع آمنیون (آمنیوسنتز)

آزمایش کاریوتایپ مایع آمنیون (آمنیوسنتز) چیست؟

آمنیوسنتز (Amniocentesis) یک روش تشخیصی است که در دوران پیش از تولد و بر روی جنین انجام می شود، در این آزمایش مایع آمنیوتیک از مادر با کمک سونوگرافی کشیده می شود و سلول های جنین از نظر وجود اختلالات ژنتیکی بررسی می شوند. 

در این آزمایش می توان وجود هر دو نوع اختلالات کروموزومی (سیتوژنتیک) و ژنی (مولکولی) را مورد آزمایش قرار داد. تریزومی های کروموزوم 21 (سندرم داون)، کروموزوم 13 (سندرم پاتو) و کروموزوم 18 (سندرم ادوارد) از شایع ترین اختلالات کروموزومی هستند که در این آزمایش بررسی می شوند.

کدام دسته از مادران باردار کاندید انجام این آزمایش می باشند؟

• مادر باردار با سن بالاتر از 35 سال
• نتیجه غیر طبیعی مارکرهای بیوشیمیایی در تست‌های غربالگری سه ماهه اول یا دوم بارداری
• وجود یافته‌های غیر طبیعی در سونوگرافی (مشاهده نقص ساختاری مرتبط با اختلالات کروموزومی)
• وجود سابقۀ اختلالات کروموزومی در بارداری‌های قبلی
• والدین حامل جابجایی کروموزومی یا هر ناهنجاری کروموزومی دیگر

به طور معمول هدف از انجام آمنیوسنتز، بررسی وجود اختلالات کروموزومی در جنین است؛ اما علاوه بر ناهنجاری‌های کروموزومی، تشخیص اختلالات تک‌ژنی نیز با آمنیوسنتز امکان‌پذیر است. در این موارد لازم است پیش از بارداری وضعیت ناقلی والدین و نوع جهش مشخص شده باشد.

از کاربردهای دیگر آمنیوسنتز می‌توان به تشخیص نقائص لولۀ عصبی، پیش‌بینی وضعیت تکامل ریه، تشخیص عفونت‌های جنینی و یا وجود ناسازگاری Rh اشاره کرد.

زمان مناسب برای انجام آمنیوسنتز

بهترین زمان انجام آمنیوسنتز هفتۀ 15 تا 16 بارداری است؛ ولی در صورت لزوم پس از این زمان نیز انجام آن امکان‌پذیر است. با این‌حال چون هدف اصلی از انجام آمنیوسنتز کمک به‌ والدین برای تصمیم‌گیری دربارۀ سقط جنین مبتلا به ناهنجاری است و نیز با توجه به اینکه مجوز ختم بارداری تنها برای بارداری‌های کمتر از 19 هفته صادر می‌گردد، لذا توصیه می‌شود که پیش از پایان هفتۀ شانزدهم نسبت به انجام آن اقدام ‌شود.

تهیه کاریوتایپ مایع آمنیون

در بخش سیتوژنتیک ابتدا سلول‌های جنینی به محیط کشت غنی از مواد غذایی، ویتامین‌های لازم و مواد محرک رشد سلولی تلقیح و برای تکثیر به انکوباتور منتقل می‌شوند. رشد سلول‌ها معمولاً حدود 10-7 روز به طول می‌انجامد. سپس این رشد در مرحله‌ای از چرخۀ سلولی که در آن کروموزوم‌ها کشیده و قابل مطالعه هستند (متافاز)، متوقف می‌شود و نمونه وارد مراحل لام‌گیری، رنگ‌آمیزی و آنالیز می‌گردد. آنالیز توسط آنالیزورهای حرفه‌ای انجام و جواب در چند مرحله بازبینی شده و سپس به عنوان جواب نهایی ارائه می‌گردد. برای اطمینان از حصول نتیجۀ دقیق، تمام مراحل فوق به طور موازی در دو کشت مجزا انجام می‌گیرد.

آلودگی نمونه با خون یا سلول‌های مادری می‌تواند باعث اختلال در انجام آزمایش و نیاز به تکرار نمونه‌گیری شود.

کاریوتایپ امکان تشخیص ناهنجاری‌های تعدادی و ساختاری را در کلیۀ کروموزوم‌ها فراهم می‌سازد؛ اما از آنجا که حصول نتیجۀ آن زمان‌بر است، تکنیک های جدیدی تحت عنوان فلورسنت کمّی  PCR و MLPA به خانواده‌هایی که به هر دلیل مایلند زودتر از نتیجۀ آزمایش مطلع شوند، توصیه می‌شود.

دقت آمنیوسنتز در تشخیص ناهنجاریهای کروموزومی

در بیـش از %5/99 از موارد دربارۀ وضعیت کروموزومی جنین جواب دقیقی ارائه می‌شود. گاهی اوقات نیاز است که نتایج توسط بررسی کاریوتایپ والدین، تکرار آمنیوسنتز و یا در موارد نادر از طریق خونگیری از جنین تأیید شود.

توجه به این نکته لازم است که آمنیوسنتز قادر به شناسایی تمام بیماری‌های ژنتیکی نیست زیرا از یک‌سو هنوز برای بسیاری از این بیماری‌ها امکان تشخیص پیش از تولد وجود ندارد و از سوی دیگر در مورد بسیاری از بیماری‌های اتوزوم مغلوب چنانچه در شجره‌نامه احتمال ناقلی والدین دیده نشود، ظن بالینی به بررسی ناقلی والدین ایجاد نمی‌شود.

عوارض آمنیوسنتز

آمنیوسنتز از کم‌خطرترین روش‌های تشخیصی پیش از تولد محسوب شده و شیوع عوارض جدی ناشی از آن بسیار کم است:

1. سقط جنین: انجام آمنیوسنتز در سه ماهۀ دوم بارداری خطر سقط جنین را که در حالت طبیعی 1 مورد در هر 500 بارداری است، به یک مـورد در هر 300 بارداری افزایش می‌دهد.
2. آسیب به جنین: جراحت‌های جدی ناشی از برخورد سوزن آمنیوسنتز با جنین بسیار نادر است.
3. عفونت: خطر عفونت به ‌دنبال انجام آمنیوسنتز 1 تا 2 مورد در هر 3000 مورد است.
4. آبریزش و خونریزی: غالباً خفیف است و خودبه‌خود قطع می‌شود.

بررسی اختلالات کروموزومی جنین به یکی از اشکال زیر صورت می‌گیرد:

1. کاریوتایپ مایع آمنیوتیک
2. بررسی اختلالات کروموزومی مایع آمنیوتیک با تکنیک های QF-PCR & MLPA
3. در صورتی که سن بارداری حدود 18 هفته باشد – به منظور از دست نرفتن فرصت ختم بارداری – توصیه می‌شود که درخواست «کاریوتایپ مایع آمنیوتیک + بررسی مولکولی مایع آمنیوتیک به روش QF-PCR و MLPA» صورت گیرد.

نمونه مورد نیاز:
آمادگی لازم:
مدت زمان جوابدهی:
نمونه مورد نیاز:

10 سی سی نمونه مایع آمنیوتیک (مایع اطراف جنین) توسط پزشک فوق تخصص زنان و زایمان با گاید سونوگرافی از اطراف جنین گرفته می شود.

آمادگی لازم:

برای نمونه گیری نیاز به ناشتایی نیست و لازم است خانم باردار غذای سبکب میل کرده باشد.

مصرف داروهای ضد انعقادی مثل هپارین، آسپرین و … می بایست 48 ساعت قبل از نمونه گیری قطع شود.

خانم هایی که Rh خون شان منفی و Rh خون همسرشان مثبت است، می بایست ظرف 24 ساعت پس از نمونه گیری آمپول روگام تزریق نمایند. در مواردی که خانم باردار گروه خونی خود را نمی داند، باید پیش از نمونه گیری نسبت به تعیین گروه خونی وی و همسرش اقدام شود.

توصیه می شود که بعد از انجام آمنیوسنتز، خانم باردار به مدت چند روز استراحت نسبی، رژیم غذایی سبک داشته باشد و از انجام کارهای سنگین اجتناب نماید.

در زمان تعیین شده برای نمونه گیری، حضور همسر الزامی می باشد.

مدت زمان جوابدهی:

زمان لازم برای ارائه جواب‌ معمولا 14 تا 16 روز است.