آتروفی عضلانی و نخاعی (SMA)

آتروفی عضلانی و نخاعی (SMA) یک اختلال ژنتیکی است که برکنترل حرکات ماهیچه ها تاثیر می گذارد. اختلال در عملکرد اعصاب کنترل کننده حرکات ارادی که نورون‌های حرکتی خوانده می شوند علت این بیماری می باشد. این گروه از بیماری ها جزء شایع ترین علل ژنتیکی مرگ و میر در دوران کودکی هستند.

مشخصه اصلی بیماری، تحلیل سلول های شاخ قدامی (anterior horn cells) نخاع است که منجر به ایجاد ضعف پیشرونده عضلانی (آتروفی عضلانی) و نهایتا مرگ می گردد. در این بیماری ضعف عضلانی می تواند بر اعمال مهمی از بدن از جمله راه رفتن، نشستن، کنترل حرکات سرو … تاثیر داشته باشد. در موارد شدیدتر، بیماری، ماهیچه های موثر بر بلع و تنفس را هم تحت تاثیر قرارمی دهد.

این بیماری دارای چند شکل است که براساس سن بروز، شدت ضعف عضلانی و ویژگی های آن متمایز می شوند. لازم به ذکر است که هر چه بیماری در سن کمتری شروع شده باشد، سیر پیشرفت آن سریع تر است.

آتروفی عضلانی و نخاعی نوع I :

بیماری وردینگ- هافمن (Werding-Hoffman) ، این نوع SMA شدیدترین نوع بیماری است. علائم در هنگام تولد وجود دارند و یا ظرف شش ماه اول پس از تولد بروز می کنند. در نوزادان مبتلا، تاخیر در رشد به همراه هیپوتونی شدید و فقدان حرکات خودبخودی دیده می شود. این کودکان دارای توانایی ذهنی طبیعی می باشند. اکثر شیرخواران مبتلا قادر به گردن گرفتن نبوده و در نشستن نیز مشکل دارند. ضعف ماهیچه ها منجر به اختلال در تنفس و عمل بلع شده و نهایتا کودک طی دو سال اول زندگی فوت می کند.

آتروفی عضلانی و نخاعی نوع II :

این نوع بیماری خفیف تر از نوع I بوده و با پیشرفت ضعف عضلانی در بین سنین ٦ تا ١٨ ماهگی مشخص می شود. این کودکان می توانند بدون کمک بنشیند، ولی توانایی حرکت و یا ایستادن به طور مستقل را ندارند. سرعت پیشرفت بیماری آهسته بوده و کودکان تا اوایل بلوغ زنده می مانند.

آتروفی عضلانی و نخاعی نوع III :

بیماری کاگلبرگ- ولندر (Kugelberg Welander) نوع خفیف تری از بیماری است که بعد از ١٨ ماهگی ظاهر می شود. تمام بیماران قادر به راه رفتن می باشند البته ضعف و سستی عضلات به ویژه عضلات پا به هنگام راه رفتن و بالا و پایین رفتن از پله‌ها در سنین دو تا سه سالگی کاملا مشهود است. بسیاری از افراد مبتلا در اوایل بلوغ مجبور به استفاده از صندلی چرخدار می شوند. احتمال بروز مشکلات تنفسی و همچنین خم شدگی احتمالی ستون فقرات (اسکلیوز) وجود دارد. طول عمر این افراد طبیعی است.

آتروفی عضلانی و نخاعی نوع IV :

زمان شروع این نوع بیماری، دهۀ دوم و اغلب دهۀ سوم زندگی می باشد. افراد مبتلا معمولا ضعف عضلانی خفیف تا متوسط را نشان می دهند. این نوع از بیماری ویژگی هایی مشابه نوع III دارد.

اساس ژنتیکی:

ژنهای SMN١ و SMN٢ درساخت پروتئینی به نام پروتئین حرکتی نورون ( Survival Motor Neuron) دخیل هستند و بر روی کروموزوم ٥ قرار دارند. از ویژگیهای این ناحیه ناپایداری زیاد، چندین مضاعف سازی DNA و تعداد نسبتا زیادی ژن های کاذب است. موتاسیون در ژن SMN١ باعث آتروفی عضلانی نخاعی تیپ I، II، III یا IV می شود. بدون پروتین SMN نورون های حرکتی از بین رفته و پالس های عصبی بین مغز و ماهیچه ها منتقل نمی شود؛ در نتیجه برخی عضلات قادر به عملکرد و یا حرکت طبیعی خود نمی باشند.

برخی افراد با آتروفی عضلانی نخاعی تیپ II، III و یا IV، سه یا تعداد بیشتری کپی از ژن SMN٢ در هر سلول دارند که وجود این کپی ها باعث تعدیل فنوتیپ و ایجاد شکل خفیف تری از بیماری می شود.

در SMA نوع ١ که شدیدترین نوع آتروفی عضلانی نخاعی است گاهی اوقات مادر متوجه کاهش قدرت و تعداد حرکات جنین داخل رحم در ماه های آخر بارداری متوجه می شود. در غیر این صورت SMA١ در اولین هفته ها یا ماه های پس از تولد زمانی که قدرت عضلانی غیرطبیعی مشاهده می شود، شناسایی می گردد.

در تمام تیپ های SMA :

– شخص مبتلا، هیپوتونی همراه با عدم وجود حرکات خودبه خودی را نشان می دهد.
– الکتروکاردیوگرام فیبریلاسیون وdenervation عضلات را نشان می دهد.
– کراتین کیناز سرم ممکن است نرمال یا افزایش یافته باشد.

حتی در صورتی که نشانه های مذکور وجود داشته باشند، تشخیص تنها زمانی که توسط تست های ژنتیکی تایید گردد، مسجل می شود.

تشخیص:

تشخیص بیماری SMA در مرحله اول با معاینات بالینی توسط پزشک متخصص، انجام تست¬هاى فیزیکى، گرفتن نوارهاى عصبى و عضله (EMG) و همچنین مطالعه سوابق خانوادگى انجام می‌گیرد. جهت تشخیص نهایی این بیماری بررسی ژنتیکی با روش‌های مولکولی انجام می‌شود.

تشخیص پیش از تولد:

علاوه بر خانواده‌هایی که دارای فرزند مبتلا به SMA بوده‌اند، امروزه برای زوجینی که پس از انجام آزمایش ژنتیک ناقل بودن آنها محرز گردیده است، امکان تشخیص پیش از تولد وجود دارد. به این منظور در ماه‌های اولیه بارداری، نمونه برداری از جنین در هفته‌های ١٠ تا ١٢ با روش نمونه برداری از پرزهای جفتی CVS و یا در هفته های ١٤ تا ١٦ با روش آمنیوسنتز صورت می گیرد.

مشاوره ژنتیک:

این بیماری با الگوی اتوزومال مغلوب ( Autosomal Recessive) به ارث می رسد. بدین معنا که در فرد بیمارهر دوکپی ژن درهرسلول جهش یافته است . افراد با وجود یک نسخه از ژن معیوب ناقل بیماری بوده و علائم و نشانه های بیماری را ندارند و فنوتیپ سالمی را نشان می دهند.

در بارداری، زوجی که یک فرزند مبتلا به SMA داشته اند، به احتمال ٢٥٪ فرزندان بعدی خانواده مبتلا، ٥٠٪ ناقل ژن معیوب (با فنوتیپ سالم) و ٢٥٪ سالم می باشند.

آزمایش بررسی وضعیت ناقلی برای بستگان در معرض خطر و آزمایش قبل از زایمان برای حاملگی در معرض خطر ضروری است.

تشخیص SMA با تستهای ژنتیک مولکولی در اعضای خانواده مبتلا قابل تایید است.

در این آزمایشگاه بنا بر شرایط بیمار و درخواست پزشک ژن SMA با استفاده از روش های دقیق زیرمورد آزمایش وبررسی قرار می گیرد :

١- بررسی تعداد کپی های اگزون ٧ ژن SMN١ با استفاده از روش دقیق Real time PCR

٢- بررسی تعداد کپی های اگزون ٧ و ٨ ژن SMN١ و SMN٢ با استفاده از روش دقیق MLPA

مشاوره ژنتیک جامع و کامل نزد مشاور ژنتیک متخصص و با تجربه در تشخیص و جلوگیری از تکرار وقوع بیماری در خانواده به کمک پزشک معالج خواهد آمد که آزمایشگاه پارس ژنوم با بهره گیری از پزشکان متخصص و برجسته ی مشاور ژنتیک در جهت رفع این نیاز برآمده است.