موکو پلی ساکاریدوز

بیماری های متابولیک ژنتیکی( موکو پلی ساکاریدوز) با جهش در ژن یک آنزیم و اختلال در عملکرد آن مشخص می شوند، از آنجائیکه هر فرد برای هر صفت دو نسخه از یک ژن را داراست که یکی از آنها را از پدر و دیگری را از مادر به ارث می برد، اختلالات ژنتیکی با توارث مغلوب زمانی اتفاق می‌افتند که فرد یک ژن غیرطبیعی را برای همان صفت از هر یک از والدین به ارث ببرد.

اگر فردی یک ژن طبیعی و یک ژن برای بیماری دریافت کند، فرد ناقل بیماری خواهد بود، اما معمولاً علائمی از خود نشان نخواهد داد. خطر انتقال ژن معیوب برای دو والدین ناقل و در نتیجه داشتن فرزند مبتلا در هر بارداری 25 درصد است.

خطر داشتن فرزندی که مانند والدین ناقل است در هر بارداری 50 درصد است. شانس اینکه کودک از هر دو والدین ژن های طبیعی دریافت کند و از نظر ژنتیکی برای آن صفت خاص طبیعی باشد 25 درصد است.

و همه ی انواع  اختلالات موکوپلی ساکاریدوز به جز سندرم هانتر که یک صفت مغلوب مرتبط با X است، به صورت صفات اتوزومال مغلوب به ارث می رسند.

اختلالات ژنتیکی مغلوب مرتبط با کروموزوم X شرایطی هستند که توسط یک ژن غیر طبیعی در کروموزوم X ایجاد می شوند. زنان دو کروموزوم X دارند اما یکی از کروموزوم های X “خاموش” است و همه ژن های آن کروموزوم غیرفعال می شوند.

زنی که یک ژن غیرطبیعی در یکی از کروموزوم های X خود دارد، ناقل آن اختلال است. زنان ناقل معمولاً علائم این اختلال را نشان نمی دهند زیرا معمولاً کروموزوم X با ژن غیرطبیعی است که خاموش می شود. مردان دارای یک کروموزوم X هستند و اگر کروموزوم X حاوی ژن بیماری را به ارث ببرند، به این بیماری مبتلا می شوند.  مبتلا به اختلالات مرتبط با X، ژن بیماری را به همه دختران خود منتقل می کنند.

مردان نمی توانند یک ژن مرتبط با X را به پسران خود منتقل کنند زیرا آنها همیشه کروموزوم Y خود را به جای کروموزوم X خود به فرزندان پسر منتقل می کنند.

اساس ژنتیکی بیماری موکوپلی ساکاریدوز

جهش در ژن IDUA باعث MPS I می شود. ژن IDUA دستورالعمل هایی را برای تولید آنزیمی ارائه می دهد که در تجزیه مولکول های بزرگ قند به نام گلیکوزآمینوگلیکان ها (GAGs) نقش دارد. GAG ها در ابتدا موکو پلی ساکاریدوز نامیده می شدند که نام موکو پلی ساکاریدوز از آنجاست.

جهش در ژن IDS باعث MPS II می شود. ژن IDS دستورالعمل هایی را برای تولید آنزیم I2S ارائه می دهد.  در تجزیه مولکول های قند بزرگ به نام گلیکوزامینوگلیکان ها (GAGs) نقش دارد.

جهش در ژن های GNS، HGSNAT، NAGLU و SGSH باعث MPS III می شود. این ژن ها دستورالعمل هایی را برای ساخت آنزیم های دخیل در تجزیه مولکول های بزرگ قند به نام گلیکوزامینوگلیکان ها (GAGs) ارائه می دهند.

جهش در ژن ARSB باعث MPS VI می شود. ژن ARSB دستورالعمل هایی را برای تولید آنزیمی به نام آریل سولفاتاز B (همچنین به نام N-acetylgalactosamine-4-sulfatase) ارائه می دهد. که در تجزیه مولکول های بزرگ قند به نام گلیکوزآمینوگلیکان ها (GAGs) نقش دارد.

تشخیص

پزشک فوق تخصص بیماری های متابولیک اطفال با توجه به ارزیابی کامل علائم بالینی بیمار از جمله ویژگی های درشت صورت، ناهنجاری های اسکلتی، هپاتواسپلنومگالی ، مشکوک به بیماری موکو پلی ساکاریدوز می شود. ولی تشخیص نهایی به کمک آزمایش ژنتیک قابل انجام است .

نقش مشاوره ی ژنتیک در تشخیص این بیماری

از آنجایی که این بیماری صد در صد ژنتیکی می باشد پس احتمال بروز مجدد در فرزندان بعدی و همچنین در نسل بعد وجود خواهد داشت، لذا توصیه می شود در صورت وجود این بیماری در فرزندان یا در خانواده ، قبل از اقدام به بارداری به مشاوره ی ژنتیک مراجعه شود.

مشاور ژنتیک بعد از ارزیابی علائم بالینی، آزمایش های ژنتیکی موکوپلی ساکاریدوز را درخواست خواهد کرد که می تواند درغالب پنل یا آزمایش هول اگزوم Analysis Whole Exome Sequencing یا به اختصار(WES) باشد. بعد از یافتن جهش مورد نظرو تایید آنها در والدین ، زوجین می توانند اقدام به بارداری کنند، و تشخیص قبل از تولد از طریق آمنیوسنتز و CVS امکان پذیر می باشد.

در طول آمنیوسنتز، نمونه‌ از مایعی که جنین در حال رشد را احاطه کرده است، برداشته می شود و مورد مطالعه قرار می‌گیرد. در طول CVS، نمونه‌های بافتی از بخشی از جفت برداشته می‌شود و مطالعات DNA بر روی آنها انجام می گیرد.

به هیچ عنوان زوجین در صورت وجود سابقه ی موکوپلی ساکاریدوز در خانواده یا داشتن فرزند مبتلا به موکوپلی ساکاریدوز، قبل از یافتن جهش ژنتیکی اقدام به بارداری نکنند. 

آزمایش موکوپلی ساکاریدوز در قالب پنل NGS  و همچنین هول اگزوم (WES)، برای اولین بار توسط جناب دکتر شهرام سواد، مسئول فنی آزمایشگاه ژنتیک پارس ژنوم، در ایران انجام شد.