بررسی ناقلی بيماريهای ژنتيكی در زوجین
آزمایش غربالگری ناقلی آزمایش ژنتیکی است که در بررسی وضعیت ناقلی افراد سالم برای بیماریهای ژنتیکی با الگوی توارث مغلوب بکار می رود.
با انجام این آزمایش قبل بارداری و یا اوایل بارداری می توان میزان ریسک و احتمال داشتن فرزند مبتلا به بیماری ژنتیکی را برای زوجین تعیین و از به دنیا آمدن فرزند مبتلا جلوگیری کرد.
تعریف بیماریهای ژنتیکی با توارث مغلوب چیست؟
ژن های مرتبط با بیماری های ژنتیکی با توارث مغلوب بر روی کروموزوم های اتوزوم و یا کروموزوم های جنسی قرار دارند. در واقع به بیماری های اتووزومال مغلوب و یا وابسته به جنس مغلوب معروف می باشند. با انجام آزمایش غربالگری ناقلی وضعیت ناقلی برای این دسته از بیماری ها برای هر دو نفر (زوجین) مورد بررسی قرار می گیرد.
بیماریهای ژنتیکی با توارث اتوزومال مغلوب در واقع بیماریهایی هستند که در اثر جهش در هر دو کپی از ژن اتوزوم فرد ایجاد می شوند. به طور طبیعی هر فرد دارای دو کپی از هر ژن می باشد که یکی را از مادر و دیگری را از پدر خود به ارث می برد. افرادی که دارای یک کپی از ژن جهشی می باشند در واقع ناقل بیماری می باشند و اغلب بیماری را بروز نمی دهند. این افراد ناقل می توانند ژن جهشی خود را به فرزندان انتقال دهند. اگر هر دو زوج ناقل یک ژن جهش یافته مشترک باشند، 25% احتمال وجود دارد که فرزند مبتلا به بیماری ژنتیکی داشته باشند.
بیماری های ژنتیکی با توارث وابسته به جنس مغلوب اغلب در پسرها رخ می دهد. در این دسته از بیماریها مادران ناقل جهش ژنی بیماریزا می باشند. در هر بارداری (پسر)، 50% احتمال دارد که فرزند پسر مبتلا داشته باشند.
بیش از 1800 بیماری با توارث اتوزومال مغلوب وجود دارد که بسته به نوع بیماری تظاهرات بالینی ملایم تا شدید را نشان می دهند. در بعضی از کشورها نظیر کشور ما با توجه به میزان بالاتر ازدواج های فامیلی، میزان بروز بیماریها با توارث مغلوب بیشتر است. حدودا 7 نفر از هر 1000 نوزاد به این بیماری ها مبتلا می شوند که چهار برابر بیشتر از کشورها با نرخ ازدواج فامیلی کمتر است.
طی سال های اخیر تکنیک های جدیدی بر پایه تعیین توالی ژنوم (NGS) به عرصه پزشکی معرفی شده که به تشخیص بسیاری از بیماریهای ژنتیکی نادر کمک می کند. در این بین آزمایش غربالگری ناقلی Expanded Carrier Screening Test (ECS) که بر پایه NGS می باشد، این امکان را ایجاد کرده تا افراد از نظر ناقلی برای 150 یا 280 بیماری ژنتیکی مورد بررسی قرار گیرند و در صورت شناسایی افراد ناقل، از بروز بیماری در فرزندان آنها جلوگیری شود.
برای چه کسانی باید آزمایش غربالگری پیشنهاد شود؟
تا قبل از معرفی این آزمایش، آزمایش ناقلی به افرادی پیشنهاد می شد که دارای تاریخچه خانوادگی یک بیماری خاص ژنتیکی مغلوب بودند و یا مواردی که یکی از زوجین مبتلا بودند. اما بررسی در این سطح و در نظر گرفتن تنها افرادی که دارای تاریخچه خاص می باشند کمک کننده نیست. زیرا که با این روش درصد بسیار پایینی از افراد در معرض خطر شناسایی می شوند. اکثر نوزادان مبتلا در خانواده هایی متولد می شوند که هیچ سابقه ای از آن بیماری وجود نداشته است. زوجین بدون اینکه بدانند که ناقل بیماری هستند، جهش های عامل بیماری را به فرزندان خود منتقل می کنند.
با توجه به گایدلاین های بین المللی، انجام آزمایش غربالگری ناقلی بیماری های ژنتیکی برای تمامی زوج هایی که در تدارک بچه دار شدن می باشند، بدون توجه به حضور و یا عدم حضور سابقه بیماری در خانواده، توصیه می شود. این غربالگری باید به طور ایده ال قبل از بارداری انجام شود تا گزینه های بارداری برای زوجین وجود داشته باشد. اما اگر زوجینی در حین بارداری مراجعه کردند، این آزمایش هنوز باید به انها توصیه شود.
انجام آزمایش ناقلی در چه زمانی پیشنهاد می شود؟
این آزمایش می تواند قبل از بارداری، اوایل بارداری ویا حتی قبل از ازدواج انجام شود. توجه داشته باشید که انجام این آزمایش قبل از بارداری از مزیت های بیشتری برخوردار است. مهمترین مزیت آن داشتن زمان بیشتر برای تصمیم گیری می باشد، زیرا که در این دوره با داشتن نتایج آزمایش می توان از گزینه های مختلف بارداری برای مثال، بکارگیری روش تشخیصی PGD برای انتخاب جنین سالم و یا از اسپرم و یا تخمک اهدایی سالم استفاده نمود.
بعد از شناسایی زوجینی که برای یک بیماری مشترک ژنتیکی ناقل می باشند، چه اقداماتی می توان انجام داد؟
تشخیص پیش از تولد (PND):
خانم می تواند بارداری طبیعی داشته باشد و در زمان مشخصی از بارداری با بکارگیری روش های آمنیوسنتز یا CVS جنین از نظر بیماری مورد بررسی قرار گیرد. در صورت ابتلای جنین، مجوز سقط جنین از پزشکی قانونی صادر خواهد شد.
تشخیص پیش از لانه گزینی (PGD):
با استفاده از روش لقاح خارج از رحم (IVF) جنین هایی ایجاد می شوند و سپس از نظر وجود بیماری ژنتیکی که والدین ناقل آن می باشند بررسی می شوند، تنها جنین های نرمال به رحم مادر منتقل میشوند.
این آزمایش در ایران برای اولین بار و منحصراً توسط دکتر شهرام سواد، مسئول فنی آزمایشگاه پارس ژنوم، راه اندازی شده است. در متن زیر به بررسی یک مورد از مراجعین و نتایج حاصل از انجام آزمایش Expanded Carrier Screening Test (ECS) می پردازیم.
زوج جوانی (آقا 29 ساله، خانم 25 ساله) برای مشاوره ژنتیک قبل از بارداری به آزمایشگاه ژنتیک پارس ژنوم مراجعه کردند، این زوج دختر خاله و پسر خاله و در اصطلاح ژنتیکی خویشاوند درجه سه هستند. برای آنها مشاوره دقیق ژنتیک با رسم شجره نامه و جمع آوری اطلاعات بالینی کامل از خانواده توسط پزشک مشاور ژنتیک انجام شد.
این زوج ازدواج فامیلی داشتند و سابقه بیماری ژنتیکی در خانواده آنها مشاهده نمی شد. برای بررسی وضعیت ناقلی آنها و تعیین احتمال داشتن فرزند مبتلا، انجام آزمایش غربالگری ناقلی برای آنها توصیه شد. خطر بروز بیماریهای ژنتیکی در فرزندان حاصل از ازدواج های خویشاوندی در مقایسه با ازدواج های غریبه بسیار بالاتر است. بر حسب میزان مشترکات ژنتیکی این خطر می تواند 6 درصد و یا بیشتر باشد. با انجام آزمایش ECS وضعیت ناقلی این زوج برای 280 بیماری ژنتیکی مهم مورد بررسی قرار گرفت، نتایج حاصل از این آزمایش به صورت لیست ژن هایی که در این زوج دارای تغییر ژنتیکی می باشند، گزارش شد.
زوجین برای ژن مشترک دارای جهش بیماری زا نبودند، اما هر دو ناقل جهش c.4217C>T با عملکرد ناشناخته (VUS) در ژن LOXHD1 بودند، منظور از جهش با عملکرد ناشناخته در واقع تغییرات ژنتیکی در ژنوم فرد است که هنوز ارتباط آن با بیماریزایی مشخص نشده است و بهتر است در این زوج قبل از بارداری این جهش از نظر بیماری زایی، با استفاده از روش های بیوانفورماتیک، مورد بررسی قرار گیرد. وجود جهش های بیماریزا در ژن LOXHD1 در حالت هموزیگوت باعث بروز ناشنوایی در فرد می شود.
سلام. وخسته نباشید ببخشید. میخاستم. بدونم. من و خانومم که دختر خاله وپسر خاله هستیم و دو فرزند بدنیا اوردیم و هر دو مشکوک به بیماری متابولیک بودند و فوت کردند،با ازمایش. ژنوم نوع متابولیک که در ژن من یا خانومم هست مشخص. میشه؟ و هزینش حدودن چقدره؟ ممنون. میشم(همه ازمایش هایی که از دو فرزندم داخلی و خارجی که داده بودیم جوابش موجود هست)