بیماری ژنتیکی سندرم زلوگر چیست؟

سندرم زلوگر

سندرم زلوگر (Zellweger syndrome)، شدیدترین فرم از بیماریهایی است که به طیف زلوگر (Zellweger spectrum) معروف هستند. علائم و نشانه های سندرم زلوگر به طور معمول در طی دوران نوزادی ظاهر می شوند و ممکن است شامل ضعف عضلانی (هیپوتونی)، تغذیه نامناسب، تشنج، کاهش بینایی، ویژگی های خاص در چهره فرد و ناهنجاریهای اسکلتی باشد. ویژگی های ظاهری بدریخت مثل صورت صاف، پل بینی فرورفته، پیشانی برجسته، فونتانل های بزرگ می باشند. همچنین، کودکان مبتلا ممکن است دچار مشکلات تهدید کننده حیات مثل مشکلات کبد، قلب و کلیه ها نیز شوند. کودکان مبتلا به سندرم زلوگر معمولا بیش از سال اول زندگی، زنده نمی مانند.

جهش در حداقل 12 ژن منجر به بروز این بیماری می شود که جهش در ژن PEX1 شایع ترین علت است و به صورت اتوزومال مغلوب به ارث می رسد. هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد و تنها درمان های حمایتی و علامتی برای آنها انجام می شود.

علائم و نشانه های بیماری زلوگر در ساعات و یا روزهای اولیه زندگی نوزاد ظاهر می شوند. نوزادان مبتلا اغلب دارای تون عضلانی ضعیف، تشنج، مشکل تغذیه، کیست های کبدی و نارسایی کبدی، از دست دادن بینایی و شنوایی، ویژگی های ظاهری بدریخت مثل صورت صاف، پل بینی پهن، پیشانی برجسته، شکاف های کف لگن و شکاف های اپی کانتال می باشند. ناهنجاریهای اسکلتی و درگیری سیستم عصبی از دیگر علائمی است که در این افراد مشاهده می شود.

سندرم زلوگر یک بیماری با الگوی توارث اتوزومال مغلوب است که در اثر بروز تغییر (جهش) در چندین ژن که در تولید و عملکرد صحیح پراکسی زوم نقش دارند، ایجاد می شود. پراکسی زوم ها ساختارهایی در سلول ها هستند که در بسیاری از فرایندهای شیمیایی ضروری بدن نقش دارند. این ساختارها برای تجزیه اسیدهای چرب و تولید لیپیدهای خاص مورد نیاز سیستم عصبی، ضروری هستند. تقریبا 70% از افراد با سندرم زلوگر، دچار جهش در ژن PEX1 می باشند.

بیماری زلوگر چگونه به ارث می رسد؟

این بیماری با الگوی اتوزومال مغلوب به ارث می رسد. این توارث به این معناست که فرد در صورت داشتن جهش در هر دو کپی از ژن، به بیماری دچار می شود. والدین فرد مبتلا، اغلب تنها یک کپی جهش یافته از ژن را دارند و کاملا سالمند، به این افراد ناقل بیماری گفته می شود. ناقلین بیماری ها با توارث مغلوب، هیچ علائم و نشانه ای از بیماری را نشان نمی دهند. زمانی که دو فرد ناقل با هم ازدواج می کنند، برای هر یک از فرزندان آنها 25% ریسک ابتلا به بیماری (دو کپی جهش یافته را از والدین خود به ارث می برند)، 50% ریسک ناقل بودن (این افراد تنها یک کپی جهش یافته دارند و علائم بیماری را بروز نمی دهند) و 25% سالم (فاقد ژن جهش یافته)، وجود دارد.

بیماری زلوگر چگونه قابل تشخیص است؟

پزشک بر اساس برخی از نشانه ها و علائم، از جمله ویژگی های متمایز صورت، به بیماری زلوگر مشکوک می شود. برای تایید تشخیص زلوگر، تعدادی آزمایش بیوشیمیایی از جمله اندازه گیری سطح اسیدهای چرب با زنجیره بسیار بلند (VLCFA) در خون فرد انجام می شود که افزایش سطح این اسیدهای چرب می تواند تاییدی بر تشخیص این بیماری باشد. علاوه بر این، آزمایشات دیگری مرتبط با این بیماری بر روی نمونه خون و ادرار فرد انجام می شود. ممکن است از سونوگرافی نیز برای جستجوی کیست در کلیه ها یا بزرگ شدن کبد استفاده شود. استفاده از آزمایش ژنتیکی برای یافتن جهش در یکی از ژن های مرتبط با این بیماری نیز ممکن است انجام شود.

با شناسایی جهش ژنی و دانستن علت ژنتیکی بیماری زلوگر، می توان از تکرار این بیماری در خانواده پیشگیری نمود. آزمایش ژنتیکی این بیماری در آزمایشگاه ژنتیک پارس ژنوم قابل انجام است.

این بیماری توارث اتوزومال مغلوب دارد؛ این دسته از بیماریها به بیماریهای خفته معروف هستند، به این معنی که اغلب در خانواده هایی بروز می کند که هیچ سابقه ای از بیماری در آنها وجود ندارد و پدر و مادر کاملا سالم هستند. در واقع پدر و مادر نوزاد مبتلا ناقل جهش ژنی مرتبط با این بیماری می باشند و هیچ اطلاعی از وضعیت ناقلی خود ندارند.

ناقل بودن برای یک بیماری ژنتیکی به چه معنی است و چگونه می توان بررسی نمود؟

همه افراد می توانند برای انواعی از جهش ها، ناقل باشند و آگاهی از وضعیت خود نداشته باشند. اگر زوجین هر دو حامل جهش ژنی مشابه باشند، احتمال ابتلای فرزند آنها به بیماری ژنتیکی مرتبط با آن جهش وجود دارد. امکان ناقل بودن زوجین برای یک نوع بیماری ژنتیکی برای تمامی زوجین وجود دارد، اما احتمال آن در زوجین با نسبت خویشاوندی بیشتر از غیر خویشاوندی است، زیرا افراد خویشاوند شباهت ژنتیکی بیشتری به هم دارند و احتمال داشتن جهش مشابه در آنها بیشتر است.

شاید این سوال پیش بیاید که آیا افراد می توانند از وضعیت ناقل بودن خودشان آگاه شوند؟ امروزه با پیشرفت هایی که در زمینه آزمایشات ژنتیکی شده، امکان بررسی وضعیت ناقلی زوجین بوجود آمده است. آزمایشی به نام آزمایش غربالگری ناقلی وجود دارد که به تمامی زوجین، بخصوص زوجین با نسبت خویشاوندی توصیه می شود.

آزمایشگاه ژنتیک پارس ژنوم برای اولین بار و منحصرا، آزمایش غربالگری ناقلی (ECS) را راه اندازی نموده است، در این آزمایش وضعیت ناقلی زوجین برای تعداد زیادی بیماری ژنتیکی شایع مورد آزمایش قرار می گیرد که ژن های مرتبط با بیماری زلوگر را نیز شامل می شود.